Od prvog slabašnog udaha novorođenčeta pa do poslednjeg daha umirućeg čoveka teče veoma duga priča neprekidnog disanja. Disanje se smatra jednom od najvažnijih funkcija tela jer sve ostale funkcije zavise od njega. Od disanja ne zavisi samo čovekov život, njegova vitalnost i zdravlje u velikoj meri zavise od ispravne navike disanja. Čoveku nisu potrebna uputstva ili instrukcije u vezi sa disanjem. Čovek diše prirodno i pravilno, budući da je priroda odredila da tako čini. Ali moderan način života promenio je prirodnu naviku. Savremen čovek je stekao i prisvojio nepravilne položaje pri hodanju, stajanju i sedenju koje su ga lišile rođenjem stečenog prirodnog i pravilnog disanja. Posledica nepravilnog disanja vidljiva je u slabom i nedovoljnom razvijenom grudnom košu, uskim ramenima, kao i sve većoj učestalosti respiratornih oboljenja. Mnogobrojni fakotri narušavaju funkciju disanja. Ti uzročnici na različite načine dovode do poremećaja disanja. Fizioterapeut treba da bude upoznat sa najčešćim terminima koji opisuju poremećaje funkcije disanja.
Deo fizikalne terapije koji se bavi poboljšanjem kvaliteta disanja i funkcije disanjih organa je respiratorna ili pulmonalna kineziterapija. Respiratornom kineziterapijom deluje se na održavanje pokretljivosti grudnog koša, jačanju disajne muskulature, povećanju dubine disanja, opskrbljenošću plućnog tkiva kiseonikom i lakšeg odstranjivanja sluzi iz disajnih puteva. Respiratorna kineziterapija podrazumeva korišćenje niza tehnika i procedura koje se primenjuju nakon funkcionalne procene. Dobro razumevanje pulmonalnih funkcionalnih testova kao i poznavanje mehanike disanja je bitno u planiranju efikasne fizikalne terapije kod osoba sa respiratornim oboljenjima. Fizioterapeut u kliničkim uslovima primene respiratorne kineziterapije je u mogućnosti da prati neke od parametara disanja koji mogu biti značajni za planiranje.
Elementi procene su: Inspekcija: broj respiracija u minuti – brzina disanja (koja normalno kod odraslog čoveka iznosi 12 do 18 u minutu u miru, a kod novorođenčeta 40 respiraciju u minuti), tip i obrazac disanja (utvrđivanje stanja mišića i njihovog učešća u disanju, utvrđivanje upotrebe pomoćne disajne muskulature kao i promenu obrasca disanja kada pacijent priča ili se kreće), dubina disanja (duboko ili površno disanje), ritam disanja (pravilan ili nepravilan), odnos između udaha i izdaha (I:E odnos). Antropometrijska merenja: mobilnost grudnog koša (merenje obima grudnog koša u stanju maksimalnog inspirijuma i maksimalnog ekspirijuma), merenje dijametra grudnog koša pelvimetrom (određuje se sagitalni promer na tri nivoa, transferzalni promer na jednom nivou i dva kosa promera), kirtometrija (merenje se obavlja savitljivom žicom koja ocrtava presek toraksa). Određivanje aktivnosti mišića: manuelni mišićni test i metoda palpacije muskulature. Funkcionalni testovi: 12 MD test (test hodom u toku 12 minuta), 6MD test. Specifični testovi plućnih funkcia: spirometrija (VC, FVC, FEV1, TLC, FEF…), telesna pletizmografija (merenje otpora u disanjim putevima), analiza gasova u krvi (ABG).
U okviru procene disanja treba imati na umu da mnogi faktori mogu da imaju uticaj na disanje, kao što su: starosna dob, uhranjenost (visoke i mršave osobe imaju veći kapacitet od niskih i ugojenih), pol (muškarci imaju veći kapacitet od žena) kao i položaj tela koji značajno utiče na respiraciju.
Sprovođenje respiratorne kineziterapije treba da bude redovno i implantirano u svakom kineziterapijiskom tretmanu. U kliničkoj praksi, vežbe disanja predstavljaju veoma široko područje. Njihova primena nije prisutna samo u fizikalnoj terapiji brojnih plućnih oboljenja, već se one mogu sprovoditi i kao vežbe za sprečavanje mogućih komplikacija kod različitih stanja i oboljenja ali i kao uvodna procedura svakog kineziterapijskog tretmana. Ciljevi respiratorne kineziterapije su: poboljšanje ventilacije pluća, povećanje pokretljivosti grudnog koša, spečavanje ili korekcija stvorenih deformiteta toraksa i kičme, poboljšanje tolerancije na napor, delovanje na evakuaciju sektreta, smanjenje potrebe za hospitalizacijom i poboljšanje aktivnosti svakodnevnog života. Sve vrste aktivnosti u respiratornoj kineziterapiji mogu se svrstati u nekoliko grupa a podrazumevaju: tehnike čiščenja disanjih puteva – na početku tretmana obično se sprovode tehnike čišćenja disanjih puteva koje podrazumevaju čišćenje gornjih (prohodnosti i održavanje čistoće nosa) i donjih disanjih puteva (položajna drenaža, autogena drenaža); obuka, korekcija i kontrola disanja – obuka dijafragmalnom disanju, obuka sinhronom disanju, disanje sa preprekama; tehnike jačanja disajne muskulature – jačanje disajne muskulature može se postići primenom facilitacionih tehnika. Otpor se može primeniti na lateralni zid grudnog koša, gornji deo grudnog koša, sternum. Potrebno je jačati pomoćnu disajnu muskulaturu; vežbe za mobilizaciju grudnog koša – preduslovi za dobru mobilnost grudnog koša jesu pokretljivost zglobova između grudne kosti i rebara, između rebara i kičmenih pršljenova i između pojedinih pršljenova međusobno. Vežbe mobilizacije grudnog koša imaju za cilj poboljšavanje ili održavanje pokretljivosti u ovim zglobovima ali i postizanje elastičnosti u muskulaturi kao i poboljšanje uspravnog držanja tela; ostale fizičke aktivnosti – ovde spadaju vežbe na biciklu, trendmilu, ručna ergometrija, sport i igra. Ove aktivnosti ne mogu da nadomeste vežbe disanja ali mogu da budu korisna dopuna.
Položaj kamile – Ustrasana Položaj kobre – Bhujangasana
U položaju kamile grudne strukture ostaju u položaju udisaja, a mišići trbušnog zida se istežu. Posledica toga je smanjena sposobnost organizma da normalno diše. Međutim, pronalazi se podrška u dubljoj muskulaturi tako da se naprezanje površnih mišića ublaži. Tada se može primeniti zanimiljiv odnos između najdubljeg sloja površinskih mišića vrata i pokreta disanja u predelu vrha pluća, koji su ograničeni delovanjem skalenskih mišića.
Položaj kobre – iako je standardna instrukcija da se udahne kada se telo savija unazad, može biti veoma korisno zauzeti osnovni položaj savijanja tokom izdisanja. Mnogi ljudi su “zarobljeni” u svom obrascu “disanja trbuhom”, a njihov udah će zapravo ograničiti opružanja grudnog dela kičmenog stuba i širenje grudnog koša (zbog toga što disanje trbuhom prati ograničavanje pokreta grudnog koša za vreme kontrahovanja dijafragme).
Zahvaljujemo se Emi Popović!
Pripremila: mr Marija Trajkov
Korišćena literatura:
Jules M. Rothstein, Serge H. Roy, Steven L. Wolf (1991): The rehabilitaion Specialist’s Handbook, Philadelphia; Jonathan Kenyon, Karen Kenyon (2004): The Physiotherapist’s Pocket Book, London, UK; Leslie Kaminoff (2007): Joga anatomija, ilustrovani vodič za položaje, pokrete i tehnike disanja, Beograd; Popović M., Stevan J. (1995): Kineziterapija respiratornih poremećaja, Beograd; Ramačarka J. (2010): Disanje i zdravlje, Indijske vežbe disanja, Beograd; Pavlović M. (2004): Odabrana poglavlja iz opšte/osnovi kineziterapije, Beograd.